از دانشگاههای تهران تا پردیسهای خارج از کشور، جوانان ایرانی به دنبال افقی امن و مناسب برای تحصیل خود هستند.
میلیونها دانشجو این هفته به هزاران دانشگاه و مرکز آموزش عالی در سراسر ایران بازگشتند و آغاز سال تحصیلی ۱۴۰۴-۱۴۰۵ را رقم زدند. این بازگشت پس از تابستانی پرتنش رخ داد؛ «جنگ ۱۲ روزه» که پایان ترم گذشته را مختل کرده بود همچنان در ذهن بسیاری باقی مانده است. دانشجویان پرانرژی و مشتاق وارد دانشگاهها میشوند، اما حس عدم قطعیت همچنان بر راهروهای دانشگاهی سایه افکنده است.
بر اساس آخرین آمار منتشرشده از سوی مؤسسه پژوهش و برنامهریزی آموزش عالی، بیش از ۳٫۳۵ میلیون دانشجو در دانشگاهها و مراکز آموزش عالی کشور مشغول تحصیل هستند. با این حال این آمار کامل نیست، چراکه نتایج آزمون ورودی سراسری – معروف به کنکور – هنوز اعلام نشده است. این آزمون به دلیل جنگ با تأخیر برگزار شد و تنها در اوایل شهریور انجام گرفت، و هنوز هزاران دانشجوی تازهوارد نمیدانند چه زمانی بهطور رسمی وارد نظام دانشگاهی خواهند شد.
رشتههای مهندسی و حقوق همچنان بیشترین ظرفیت کلاسها را پر میکنند و پس از آنها علوم انسانی، علوم پایه، علوم اجتماعی و پزشکی قرار دارند. دانشگاههای شاخص ایران – دانشگاه تهران، دانشگاه علوم پزشکی تهران و دانشگاه صنعتی شریف (که اغلب از آن بهعنوان MIT ایران یاد میشود) – در صدر مقاصد معتبر تحصیلی قرار دارند. در سطح کشور نیز نزدیک به ۸۰ هزار عضو هیأت علمی تماموقت فعالیت دارند و نسل آینده پژوهشگران را تربیت میکنند.
با این حال، نگرانیها نیز در کنار شور و شوق دیده میشوند. زندگی دانشجویی خود فشارهای زیادی به همراه دارد: رقابتهای علمی که اضطراب ایجاد میکند، دشواری در تطبیق اجتماعی، شرایط رو به وخامت خوابگاهها که اخیراً به دلیل بیتوجهی مورد انتقاد رسانهها قرار گرفتهاند، و در نهایت گزارشهایی از غذای فاسد در سلفها. یک پژوهش نسبتاً تازه نشان داد که ۴۸ درصد از دانشجویان علائم افسردگی یا اضطراب را بروز میدهند، امری که دانشگاهها را واداشته تا حمایتهای مادی و روانی بیشتری ارائه کنند.
چالشهای دیگر بهطور خاص به ایران مربوط میشود. سال گذشته، کلاسها بارها به دلیل جنگ، بحرانهای زیستمحیطی و کمبود آب و برق مختل شدند و بسیاری از برنامهها بهصورت مجازی برگزار شدند. ابوالفضل واحدی ، معاون آموزشی وزارت علوم، اعلام کرد دولت متعهد به آموزش حضوری است و به دانشگاهها دستور داده زیرساختها را ارتقا دهند. با این حال، او اذعان کرد که مشکلات اقلیمی، آلودگی یا «اتفاقات غیرمترقبه» میتوانند بار دیگر دانشگاهها را مجبور به بازگشت به آموزش مجازی کنند.
با وجود چالشهای داخلی، آموزش عالی ایران همچنان از اعتبار بینالمللی برخوردار است. هر سال هزاران دانشجو برای ادامه تحصیل به خارج از کشور میروند – بیشتر به ترکیه، آلمان، کانادا، ایتالیا، ایالات متحده، بریتانیا، استرالیا، مالزی و روسیه – و آینده علمی خود را میسازند. در سال ۲۰۲۴، بیش از ۱۰۰ هزار ایرانی در دانشگاههای خارج از کشور ثبتنام کردند. اما فعالسازی دوباره مکانیزم «ماشه» سایهای از تردید بر این فرصتها انداخته و بسیاری از دانشجویان را نسبت به امکان ادامه تحصیل در اروپا یا آمریکا نگران کرده است. حسین سیمایی صراف، وزیر علوم، درباره تأثیر این مکانیزم بر زندگی دانشگاهی گفت که حتی اکنون نیز استادان ایرانی بهسختی میتوانند همکاریهای بینالمللی پیدا کنند. او یادآور شد که تنها چند ده نفر در حال حاضر موفق به این کار میشوند، «در حالی که در گذشته این رقم به یکی دو هزار نفر میرسید.»
با این وجود، دانشجویان همچنان با حضور خود در کلاسها، کتابخانهها، خوابگاهها و آزمایشگاهها نشان میدهند که مسیر یادگیری و پیشرفت شخصی، اجتماعی و علمی خود را ادامه میدهند. آغاز سال تحصیلی بار دیگر در زنجیره ماندگار انتقال دانش و توسعه علمی که ریشه عمیقی در فرهنگ ایرانی دارد جای میگیرد.