در طول ماه گذشته، دو نظرسنجی افکار عمومی نشان‌دهنده کاهش شدید اعتماد مردم ایران به رژیم جمهوری اسلامی بوده است. نخست، نظرسنجی مستقلی که در مرداد ۱۴۰۳ انجام شد و در مقاله‌ای که در مرداد ۱۴۰۴ توسط گروه تحقیقاتی گمان منتشر گردید، مورد تحلیل قرار گرفت، دوم، نظرسنجی جدیدتری که در مرداد ۱۴۰۴ به ابتکار جنبش «آینده نو» توسط International Polls انجام شد. نتایج هر دو نظرسنجی نشان‌دهنده میل روزافزون به تغییر ریشه ای در نظام حکومتی و خواست عمومی برای اصلاحات ساختاری است.
نظرسنجی گمان (۱۴۰۳): میل عمیق برای تغییر نظام حکومتی
گمان (گروه تجزیه و تحلیل و سنجش نگرش‌ها در ایران) نخستین نظرسنجی را یک هفته پیش از آخرین انتخابات ایران، در خرداد ۱۴۰۳، انجام داد و در مرداد ۱۴۰۴ آن را در گزارش تحلیلی مجدداً منتشر کرد. این یکی از گسترده‌ترین نظرسنجی‌های انجام شده در میان ایرانیان است، با ۷۷٬۲۱۶ پاسخ‌دهنده از درون خود ایران. نظرسنجی به صورت برخط انجام شد، با تنظیمات دقیق جمعیت‌شناختی (در نظر گیری سن، جنسیت، تحصیلات، منطقه جغرافیایی، و ترجیح سیاسی قبلی)، اما باید توجه داشت که نمونه غیرنمایندگی بود.
یافته‌های کلیدی:
اکثریت مطلق پاسخ‌دهندگان، تقریباً ۸۹٪، حمایت از دموکراسی را ابراز کردند.
تنها حدود ۲۰٪ از ادامه وجود رژیم جمهوری اسلامی حمایت کردند.
۶۶٪ با حکومت دینی مخالف بودند و ۷۱٪ با حکومت نظامی مخالف بودند.
تقریباً ۲۶٪ از جمهوری سکولار و ۲۱٪ از سلطنت مشروطه حمایت کردند. ۱۱٪ ادعا کردند که شکل حکومت مهم نیست – تا زمانی که تغییر اساسی رخ دهد.
طبق نظر ۴۰٪ از پاسخ‌دهندگان، رویکرد سیاسی غالب در جامعه ایران «سرنگونی رژیم به عنوان پیش‌شرط تغییر» است، و پس از آن «تحول ساختاری و گذار از جمهوری اسلامی» قرار دارد. حمایت از تغییر رژیم در میان جوانان و تحصیلکردگان بیشتر رایج است.
علی‌رغم محدودیت‌های روش‌شناسی برخط، این نظرسنجی روشنایی بر روندهای زیربنایی مهمی می‌افکند، به‌ویژه شکل‌گیری هویت سیاسی جدیدی در میان مردم ایران. این هویت سیاسی در پی دموکراسی و سکولاریسم است و به دنبال جدایی از ساختار ایدئولوژیک جمهوری اسلامی می‌باشد.
نظرسنجی International Polls (مرداد ۱۴۰۴): از دست رفتن اعتماد حتی در میان اصول‌گرایان
حدود یک ماه و نیم پس از فراخوان علنی میرحسین موسوی برای همه‌پرسی در مورد قانون اساسی جدید، نظرسنجی جدیدی توسط International Polls منتشر شد. این نظرسنجی بین ۲۶ تا ۳۰ مرداد ۱۴۰۴ در میان نمونه نمایندگی از ۴٬۳۲۰ ساکن ایران انجام شد، با خطای نمونه‌گیری تا ۷٪. این نظرسنجی به درخواست جنبش «آینده نو» که با جناح اصلاح‌طلب مرتبط است، انجام گرفت.
نظرسنجی این سؤال را پرسید: «آیا بحران‌های جدی دولت در چارچوب نظام کنونی قابل حل است؟»
۶۹٪ پاسخ دادند «خیر»
۳۱٪ پاسخ دادند «بله»
از دست رفتن اعتماد به نظام کنونی، به طور تعجب‌آوری، حتی در درون جناح اصول‌گرایان که سنتاً از رژیم حمایت می‌کند، منعکس شده است؛ تقریباً ۵۵٪ از پاسخ‌دهندگان وابسته به جناح اصول‌گرایان گفتند که به توانایی رژیم برای مقابله با بحران‌های موجود اعتقاد ندارند. این نشان‌دهنده شکاف قابل توجهی در درون یکی از پایگاه‌های سنتی قدرت رژیم است.
این نظرسنجی همچنین نشان‌دهنده روند تقویت حمایت از فراخوان میرحسین موسوی برای همه‌پرسی در مورد قانون اساسی جدید و اصلاحات جامع است. در نظرسنجی قبلی International Polls از تیر ۱۴۰۴، ۶۲٪ از پاسخ‌دهندگان حمایت خود از این ابتکارات را ابراز کردند، و یافته‌های کنونی روند صعودی بیشتری را نشان می‌دهد. این در پس‌زمینه گفتمان فعال عمومی، و همچنین انتقاد تند حسن روحانی، رئیس‌جمهور سابق، از دخالت نظامی در اقتصاد و فراخوان وی برای استراتژی ملی جدید مبتنی بر اراده مردم، رخ می‌دهد.
روش‌شناسی متفاوت، پیام یکسان
علی‌رغم تفاوت‌ها در روش‌شناسی و بازه زمانی، دو نظرسنجی یکدیگر را تکمیل می‌کنند: نظرسنجی گمان روندهای فرهنگی و ایدئولوژیک را نشان می‌دهد – رد حکومت دینی و حمایت از نظام‌های سکولار و دموکراتیک. نظرسنجی International Polls نشان‌دهنده عدم اعتماد به توانایی عملکرد رژیم، حتی در درون خود جناح اصول‌گرایان است. رژیم، به نظر می‌رسد، به طور فزاینده‌ای حتی در میان منبع اصلی حمایت خود نیز کنترل خود را از دست می‌دهد.
رژیم جمهوری اسلامی ایران با چالش بزرگی مواجه است: مردم، از جمله بسیاری از حامیان سنتی‌شان، در روش‌های جدید و روشن اشاره می‌کنند که خواستار تغییر هستند. سؤال بزرگ همچنان باز مانده است – آیا نظام راه گفتگو و تجدید قانون اساسی را انتخاب خواهد کرد، یا با سرکوب و تقویت نهادهای موجود پاسخ خواهد داد؟ در هر حال، نظام سیاسی ایران وارد دوره‌ای می‌شود که رژیم دیگر نمی‌تواند احساسات عمومی را نادیده بگیرد. سؤال این نیست که آیا انفجاری رخ خواهد داد، بلکه چه زمانی و به چه شکلی.
Photograph: Hamed Saber, Wikimedia Commons
